تحلیل دیوان فرخی یزدی براساس نظریه ی زیبایی شناسی انتقادی

مکتب فرانکفورت یکی از جریانهای فکری است که وظیفه ی اندیشیدن به زمان حال و درک زمان خود به کمک اندیشه را مولفه ای برای هر گونه فعالیت عقلانی می داند. تجزیه و تحلیل فرانکفورتی ها از جامعه تا حدود زیادی به اندیشه های کارل مارکس باز می گردد؛ اما محور اصلی اندیشه ی مکتب فرانکفورت را باید در نظریه ی انتقادی جست که مبین بررسی و تجزیه و تحلیل جنبه هایی از واقعیت اجتماعی است که مارکس و پیروان او اهمیت چندانی برای آن قایل نشده اند. این مکتب در بر گیرنده انتقاد از جامعه و جنبه های گوناگون زندگی اجتماعی و فکری است. نظریه ی زیبایی شناسی انتقادی از دل این آن بیرون می آید. به دلیل همگرایی نگرش فرخی با آموزه های نظریه پردازان زیبایی شناسی انتقادی(مکتب فرانکفورت)، در این پایان نامه، با معرفی این نظریه و آشنایی با اوضاع اجتماعی- ادبی عهد مشروطه، عناصر شعر فرخی- عاطفه، زبان و تخیل- بر اساس نظریه ی فوق، تحلیل شده است. وی با درک موقعیت زمانی، توانست با تغییر مناسبات موجود در غزل پیشینیان، تا حدودی به وضعیتی جدید در شعرش دست یابد. او همچنین تحت تأثیر تحولات جاری جامعه، در محتوا، زبان و تخیل شعر خود دگرگونی هایی متناسب با جامعه ی نوین به وجود آورد. درون مایه های شعر فرخی که نتیجه ی برانگیخته شدن عواطف وی هستند، در اکثر موارد به صورت سلبی و نفی گرا که مبتنی بر انتقاد است، مطرح می شود. وی با ناسازگاری نسبت به واقعیتهای جامعه- استبداد،عدم آزادی - بر طبق نظریه ی زیبایی شناسی انتقادی با«منش ایدئولوژیکی»اشعار خود با هدف آگاه کردن مردم از جامعه، به طرح اندیشه های معارض روی می آورد. فرخی در حوزه ی زبان از رهگذر ترکیبات خاص، زبان حماسی، ایجاد تحول معنایی در تعبیرات رایج در غزل، کاربرد لغات فرنگی و اصطلاحات عامیانه و در حوزه ی تخیل با تشیبه، تشخیص و استعاره، نگرش خاص انتقادی خویش را ارایه کرده است. شعر فرخی بر اساس نظریه ی زیبایی شناسی انتقادی، در باب محتوا، زبان و در برخی موارد در حوزه ی تخیل، «انقلابی»است؛ زیرا شاعر با وارد کردن مضامین سیاسی و اجتماعی نو در غزل و به تبع آن با دگرگون شدن زبان و تخیل شعرش، نوعی تغییر در غزل سرایی فارسی به وجود آورد. او با این شیوه می کوشد ضمن انتقاد از وضع موجود، «افق آزادی»را نشان دهد. طبق نظریه ی فوق، همین«شکل زیباشناختیِ»غزل فرخی با ویژگی های خاص خویش موجب می شود که شعر وی در برابر روابط اجتماعی موجود تا حدی«مستقل و خودمختار باشد».